Harcerze ze Świętochłowic. Przypominamy trzech wyjątkowych

Niewielkie Świętochłowice także mają w swej historii ludzi, którzy zasłynęli w ruchu harcerskim, chociaż nie wszyscy wiedzą, iż wywodzą się właśnie z tego miasta. Przypomnijmy trzech z nich.

Teodor Piechaczek

Z Lipin, czyli obecnej dzielnicy Świętochłowic, wywodził się Teodor Piechaczek. Urodził się 6 listopada 1900 roku w wielodzietnej rodzinie (miał trzynaścioro rodzeństwa). Już jako dziecko zaczął pracę u mleczarza, a potem zatrudnił się w hutach: „Falva”, a następnie „Bismarck”. Po I wojnie światowej pracował w kopalni „Deutschland”. Brał udział w trzech powstaniach śląskich. W 1922 roku ożenił się z Rozalią Galiosz, doczekali się trójki dzieci. W końcu został pracownikiem poczty.

Dowodził harcerzami w walkach obronnych na Górnym Śląsku. Na początku II wojny światowej (3 września) z narażeniem życia wrócił na pocztę po ukryte dokumenty i broń. Niemcy wydali na niego wyrok śmierci, więc uciekł na Węgry, później do Francji, a wreszcie do Anglii. Uczestniczył w wykryciu położenia niemieckiego pancernika Bismarck. Po wojnie został w Anglii, gdzie dołączyła do niego żona. W 1955 roku wyjechali do Stanów Zjednoczonych, gdzie nadal działał w harcerstwie, był wiceprezesem Polskiego Związku Ziem Zachodnich. Został wpisany na listę zasłużonych obywateli Chicago. W 1973 odwiedził jedyny raz Polsce. Zmarł 29 VIII 1986 roku w Stanach Zjednoczonych, w Chicago. Spoczął obok swej żony w Resurrectio Mauzoleum w Justice, niedaleko Chicago.

Wojciech Niederliński

Także z Lipin wywodził się Wojciech Niederliński, gdzie urodził się 12 kwietnia 1908 roku. Dorastał w polskiej rodzinie o patriotycznym nastawieniu. Jego ojciec (Jan) był współorganizatorem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Lipinach, a matka (Małgorzata z domu Leja) działaczką polskich stowarzyszeń kobiecych. Niederliński maturę zdał w 1947 roku, a pracę magisterską obronił w 1962 roku w katowickiej Wyższej Szkole Ekonomicznej.

Z harcerstwem zetknął się wieku 12 lat podczas przygotowań do plebiscytu, jednakże nie mógł wtedy do niego wstąpić z uwagi na młody wiek. Przyrzeczenie harcerskie złożył 28 kwietnia 1923 r. na rynku w Lipinach. Wkrótce został drużynowym w Lipinach, a w następnym roku członkiem komendy hufca ZHP w Świętochłowicach. 25 kwietnia 1928 r. został mianowany na stopień podharcmistrza. Jesienią tegoż roku powołany został w skład Komendy Śląskiej Chorągwi Harcerzy, w której do wybuchu II wojny światowej pełnił coraz bardziej odpowiedzialne funkcje. W 1930 r. został przybocznym komendanta chorągwi do spraw Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, a w 1938 r. kierownikiem Wydziału Harcerstwa Starszego.

W sierpniu 1939 r. Niederliński, w stopniu harcmistrza, wszedł w skład tajnej komendy chorągwi harcerzy, utworzonej na wypadek wojny, pod dowództwem hm. Józefa Pukowca, ostatniego komendanta Śląskiej Chorągwi Harcerzy. We wrześniu 1939 r. brał udział w obronie Śląska w szeregach lipińskiego batalionu samoobrony. 3 września w Katowicach z Pukowcem, a dzień później w Krakowie z hm. Aleksandrem Kamińskim likwidował dokumentację komend chorągwi, po czym, zgodnie z poleceniem władz, ewakuował się na wschód Polski.

27 września 1939 r. powrócił na Śląsk i rozpoczął organizowanie tajnej komendy hufca w Świętochłowicach. 7 października został zaprzysiężony wraz z organizowaną przez siebie pierwszą grupą bojową harcerzy przez przedstawiciela komendy okręgu Polskich Sił Zbrojnych. 10 listopada został wywieziony na roboty przymusowe w rejon Harzu, gdzie nie tylko nie przerwał kontaktu ze zorganizowanymi grupami, ale organizował kolejne, w oparciu o harcerzy wywożonych na roboty w różne miejsca Niemiec.

W maju 1941 r. udało mu się powrócić na Śląsk, gdzie od 1 lipca 1941 r. podjął pracę w rafinerii w Czechowicach. Tu, po śmierci hm. Józefa Pukowca, dotarło doń mianowanie na komendanta Śląskiej Chorągwi Szarych Szeregów. W następnych miesiącach Niederlińskiemu udało się, żmudną i ostrożną pracą, odtworzyć podziemne struktury Śląskiej Chorągwi (noszącej kryptonim „ul Huta”) oraz utrzymać kontakt z Główną Kwaterą w Warszawie.

Po wojnie powrócił na Górny Śląsk, gdzie kierował harcerstwem jako komendant Chorągwi Śląsko-Dąbrowskiej Harcerzy ZHP (połączonej męskiej i żeńskiej). Po likwidacji harcerstwa przez władze komunistyczne w 1950 r. zwrócił się ku działalności w sferze turystyki, upatrując w niej możliwości patriotycznego wychowania młodzieży. M.in. szkolił kadry turystyczne – organizatorów turystyki i przewodników turystycznych (terenowych i górskich), kładąc wielki nacisk na znajomość historii Śląska i całej Polski.

Po historycznym Zjeździe Łódzkim ZHP w grudniu 1956 r., do udziału w którym został zaproszony osobiście przez Aleksandra Kamińskiego, jako jeden z dwudziestu kilku wybitnych instruktorów harcerskich w Polsce, podjął ponownie działalność w odrodzonym Związku Harcerstwa Polskiego. Do końca życia był jej honorowym przewodniczącym.

22 maja 1995 r. dostąpił zaszczytu wręczenia papieżowi Janowi Pawłowi II podarunku od harcerstwa polskiego podczas mszy św., odprawianej przez Ojca Świętego na Kaplicówce w Skoczowie. Podarunkiem tym była wspaniale wydana książka jego przyjaciela, Józefa Kreta „Harcerze wierni do ostatka”.

Zmarł 26 września 1999 roku, w wieku 91 lat, kilkanaście godzin po tym, jak uczestniczył w uroczystościach 60 rocznicy utworzenia Szarych Szeregów, pod harcerskim pomnikiem na katowickim Rynku, a następnie w polowej mszy świętej u stóp Wieży Spadochronowej w parku im. Tadeusza Kościuszki. zm. Spoczywa cmentarzu w Lipinach.

Józef Pukowiec

Może najbardziej znany jest Józef Pukowiec, który urodził się 14 września 1904 roku w Świętochłowicach. Był synem Józefa i Karoliny (z domu Bortlik). Miał siedmioro rodzeństwa, cztery siostry (Martę, Waleskę Łucję i Annę) oraz trzech braci (Stanisława, Bronisława i Alojzego). Dzieciństwo spędził w Świętochłowicach, a potem rodzina przeniosła się do Chwałowic, a mały Pukowiec do babci w Bzie, gdzie ukończył szkołę powszechną. W latach 1920–1921, w czasie plebiscytu i powstań śląskich, jako goniec i kolporter prasy, angażował się w działalność Polskiego Komisariatu Plebiscytowego.

W 1921 roku rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Wągrowcu, a po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski przeniósł się w 1923 roku do Seminarium Nauczycielskiego w Pszczynie, gdzie w roku 1925 uzyskał maturę i został nauczycielem. Pracował w szkołach w Baranowicach, Chwałowicach i Katowicach-Załężu (SP23).

Po ukończeniu Seminarium w 1925 roku pojechał na kurs zastępowych zorganizowany w Mszanie, gdzie złożył przyrzeczenie harcerskie. 1 kwietnia 1927 roku Komenda Chorągwi Śląskiej mianowała Józefa Pukowca komendantem Hufca Rybnik. 26 sierpnia 1939 roku został mianowany komendantem Śląskiej Chorągwi Harcerzy.

Od października 1939 organizował tajne harcerstwo na Śląsku. Był członkiem władz naczelnych harcerstwa polskiego, członkiem sztabu konspiracyjnej organizacji Polskie Siły Zbrojne (był kierownika Wydziału Propagandy i Informacji okręgu ZWZ), współredagował konspiracyjne pisma śląskie. Gestapo aresztowało go 18 grudnia 1940 roku wraz z wieloma działaczami polskimi. Został zgilotynowany15 sierpnia 1942 w katowickim więzieniu przy ulicy Mikołowskiej.

(map)