O herbie Świętochłowic. Czy znasz jego historię?

W połowie XVIII wieku, w czasach Fryderyka II (1741-1786), władze pruskie zobowiązały gminy wiejskie Górnego Śląska do sporządzenia własnych pieczęci z dowolnym godłem i odpowiednim napisem określającym właściciela. Wtedy właśnie pojawiło się świętochłowickie godło przedstawiające św. Antoniego Padewskiego z dzieciątkiem na ręku, a w drugiej ręce trzymającego lilię. Godło to zachowało się w odcisku z 25 X 1825 roku, a badania sugerują, że pieczęć pochodzi z końca XVIII wieku.

Świętochłowice. Herb ze św. Antonim

Pieczęci tej używano niemal sto lat, gdyż ostatnie jej odciski pochodzą z dokumentów datowanych na 26 X 1873 roku. O wyborze św. Antoniego na patrona zadecydowała prawdopodobnie trudna sytuacja wsi, a co za tym idzie, ufność w pomoc świętego. Św. Antoni Padewski był na herbie i pieczęci świętochłowickiej gminy do 1939 roku, chociaż w 1930 roku rozporządzenie ministra nakazywało, aby na pieczęciach samorządowych miejsce herbu lub godła zajął orzeł państwowy. Zauważmy tu jeszcze, że ten święty był (jest wciąż?) formalnym (może jednak nieformalnym?) patronem Świętochłowic.

Po nadaniu Świętochłowicom praw miejskich w 1947 roku (była to realizacja decyzji Sejmu Śląskiego z 10 lipca 1939 roku, który postanowił, na wniosek Wojewody Śląskiego Michała Grażyńskiego, że 1 stycznia 1940 roku gmina Świętochłowice miała otrzymać ustrój miejski. Jednak wykonanie ustawy przerwał wybuch II wojny światowej) miasto miało już nowy herb, ale w wielu publikacjach widniał jeszcze ten z okresu międzywojennego. Dodajmy tu, że w książce Miasta polskie w tysiącleciu (T. 1. Wrocław, Warszawa, Kraków 1965), wydanej w PRL też widnieje herb ze św. Antonim.

W 1951 Świętochłowice rozszerzyły swe granice o dotychczasowe samodzielne gminy: Lipiny i Chropaczów. Państwo wówczas nie zajmowało się sprawami herbów, symboli miast. Jednak z woli samych władz miejskich herby istniały, a w Świętochłowicach funkcję tę ponownie pełnił wspomniany wizerunek św. Antoniego Padewskiego, lecz jak zauważa Małgorzata Kaganiec „nie odpowiadał jednak ateistycznie nastawionym włodarzom miasta. Zastąpiono go więc widniejącym na frontonie dawnego starostwa (obecnego Urzędu Miasta) herbem uchwalonym przede wojną, który miał być prawdopodobnie przeznaczony dla świętochłowickiego starostwa. Niestety nie zachowała się dokumentacja tłumacząca dobór poszczególnych elementów do tego herbu. Z pierwotnej wersji usunięto prawe ramię krzyża, a trzy pozostałe ramiona dociągnięto do krawędzi tarczy.

Herb Świętochłowic w uchwale z 1995 roku

W 1990 roku rozgorzała w mieście dyskusja na temat nowego herbu. Po wielu sporach zachowano wspomniany herb, lecz przywrócono mu pierwotny, z czasu międzywojnia, wygląd. Ostatecznie sprawy tzw. znaków miasta rozstrzygnęła uchwała Rady Miejskiej z 20 sierpnia 1995 roku. Czytamy tam, że herbem miasta jest złoty półorzeł górnośląski w prawym błękitnym polu tarczy dzielonej w słup, złoty pyrlik i młot górniczy od czoła oraz złote koło zębate od podstawy lewego, czerwonego pola dzielonego w pas. Wspomnijmy jeszcze, że jest też chorągiew Świętochłowic, która składa się z czterech stref równej szerokości: złotej, błękitnej, złotej, czerwonej.

Dowiadujemy się również, że flaga miasta jest uroczystą odmianą chorągwi, lecz ma na środku umieszczony herb miasta. Paragraf 4 uchwały informuje, że sztandar miasta stanowi uroczystą odmianę chorągwi i składa się z dwóch płatów. Z prawej strony dwie strefy równej szerokości: złota i błękitna oraz herb Świętochłowic. Z lewej także dwie strefy równej szerokości: złota i czerwona oraz godło Rzeczypospolitej (głowa orła zwrócona jest do drzewca) w prawym dolnym rogu strony głównej oraz w lewym dolnym strony lewej może zostać umieszczony w skos herb województwa. Drzewce sztandaru zakończone jest herbem miasta wykonanym z metalu.

Dalej mamy informacje jak wygląda pieczęć miasta oraz jej odmiana uroczysta. Dowiadujemy się także, gdzie można stosować wymienione symbole Świętochłowic, że przy używaniu dla celów reklamowych należało uzyskać zgodą Zarządu Miasta, a od grudnia 2003 roku zgodę wyraża Prezydent Miasta. Jest także informacja o tym, że barwę złotą można zastępować żółtą, a kolor srebrny białym.

Godło Chropaczowa

Uzupełnijmy te informacje przypomnieniem, że już w połowie XIX wieku miał swe godło także Chropaczów. Przedstawiało ono kapliczkę z wizerunkiem św. Jana Nepomucena. Była to pozostałość z XVIII wieku, kiedy każdej samodzielnej gminie wiejskiej nadano pieczęć z osobnym symbolem, godłem. Przyznanie pieczęci nie było jednak równoznaczne z nadaniem herbu. Wspomniane godło Chropaczowa nawiązuje do bardzo żywego na Śląsku kultu Jana Nepomucena.

Kształt tego godła Chropaczowa znajdujemy na najstarszej znanej pieczęci gminnej, mającej średnicę 25 mm, wyciśniętej na dokumencie z 1867 roku. Jej napis informował: Gemeinde Chropaczow / Kreis Beuthen O.S. Jednak figura świętego na pieczęci nie podobała się w okresie Kulturkampfu władzom pruskim, które kazały ją usunąć. Dlatego następne pieczęcie nosiły tylko wspomniany już napis. Około roku 1890 wykonano drugą pieczęć z napisem: Gemeinde-Vorstand /Chropaczow/ Kr. Beuthen O/S, a używano jej do 1909 roku.

Prawdopodobnie wtedy odnaleziono wspomniany dokument z 1867 roku z dawną herbową pieczęcią i na jego podstawie kazał ówczesny Zarząd Gminny sporządzić nową pieczęć w fabryce stempli Kaisera w Berlinie. Nowa pieczęć była w użyciu w latach 1909-1922. Po przejęciu Śląska przez Polskę w 1922 roku wykonano nowy stempel, większy, z tym samym herbem, ale z polskim napisem: Urząd gminny „Chropaczów powiat Świętochłowicki”, który był w użyciu po czas II wojny światowej.

(map)