Zapytano mnie, jaka jest najlepsza dekada dla Świętochłowic w wieku XX. Musiałem mocno zastanowić się i doszedłem do wniosku, że lata między 1929 a 1939 rokiem. Dlaczego? Z prostej przyczyny: istniało wtedy Województwo Śląskie – jedyna autonomiczna jednostka administracyjna II Rzeczypospolitej Polskiej. Siedziba władz była w Katowicach, powołano je w 1920 roku, ale faktycznie istniało w latach 1922–1939. Przypomnijmy, że podstawą prawną dla autonomii polskiej części Górnego Śląska i polskiej części Śląska Cieszyńskiego była ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z dnia 15 lipca 1920 roku (Statut Organiczny Województwa Śląskiego). Niestety, w 1945 roku autonomia została formalnie zniesiona.
Śląsk najlepszy i najzamożniejszy
Województwo śląskie było najlepiej rozwiniętym i najbogatszym województwem w przedwojennej Polsce. Jego gospodarka opierała się głównie na przemyśle górniczym i hutniczym. Z jego terenów w 1923 roku pochodziło 73% węgla wydobywanego na terenie Polski, 87,7% cynku, 71% stali i 99,7% ołowiu. Duży udział w gospodarce województwa śląskiego posiadał kapitał niemiecki. Później pojawił się także kapitał francuski (m.in. polsko-francuska spółka Polskie Kopalnie Skarbowe „Skarboferm”), belgijski, a od 1926 roku także amerykański.
Dochody Skarbu Śląskiego w roku budżetowym 1928/29 wyniosły 131 mln zł, a dla porównania dochody skarbu państwa polskiego (bez dochodów Skarbu Śląskiego) wyniosły w tym samym roku 2627 mln zł. To wszystko przedkładało się na dynamiczny rozwój Górnego Śląska. Dokonujące się inwestycje to potwierdzały. Weźmy wybrany przeze mnie okres i spójrzmy na Świętochłowice, które od 1922 roku były gminą powiatową.
W Świętochłowicach działo się wiele
W roku 1929 (1 stycznia) weszła w życie uchwała (z 31 XII 1928 roku) o włączeniu osady Zgoda do Świętochłowic. Tym samym kolejny zakład przemysłowy, czyli huta założona 14 marca 1838 roku przez Franza Antona Egellsa i Detleva von Einsiedela znalazła się Świętochłowicach. W tymże roku 1929 Huta Zgoda stała się własnością „Wspólnoty Interesów”.
Powstawały nowe domy, obiekty użyteczności publicznej. W roku 1929 oddano osiedle 202 bliźniaczych domków, a nadano mu imię wojewody Grażyńskiego. Na otwarciu obecny był prezydent Ignacy Mościcki oraz biskup Arkadiusz Lisiecki. W latach 1930-1931 powstały pierwsze domy kolonii Szalińskiego. W 1931 roku otwarto nowe kino (późniejsze Colosseum). Z kolei w latach 1934-1935 między kolonią Grażyńskiego a ul. Falva zbudowano stadion dla założonego w roku 1920 (20 lutego) KS „Śląsk” Świętochłowice.
W pobliżu, za torami, rozwijało się kąpielisko nazywane od dzierżawcy terenu Magierą. Z kąpieliska przechodziło się na teren parku Planty, zwanego także Zacisze. Tu była zadbana zieleń, ławki, korty tenisowe, a na zapleczu restauracji Preisnera małe zoo. Przy tej restauracji było kino, po drugiej stronie ulicy restauracja Piegzy z salą bilardową i automatami do gier. Przy tejże ulicy Bytomskiej były ekskluzywne sklepy w zadbanych kamienicach, a przy jej przedłużeniu kolejne kino „Apollo”, które łączyło się z Domem Towarowym Braci Drozd.
Mieszkańcy Zgody w roku 1931 doczekali się kościoła (św. Józefa), a wkrótce cmentarza (to także inwestycja). Natomiast strażakom w roku 1934 przekazano wieżę pożarniczą.
Schyłek lat 30. XX wieku to wiele ważnych dla Świętochłowic inwestycji, jak np. pięknie zaprojektowany Ogród Jordanowski oddany w marcu roku 1938 (w Chropaczowie oddano go 31 lipca 1930 roku, a w Lipinach powstał w połowie 1939 roku). W roku 1939 (13 czerwca) zostaje poświęcony Dom Związkowy przy kościele św. Apostołów Piotra i Pawła. Wcześniej, bo w 1935 roku, na Zgodzie oddano do użytku szybowisko na Górze Hugona (Hugobergu). Tuż przed II wojną światową powstaje także Hala Targowa zaprojektowana przez katowickiego architekta Witolda Kłębkowskiego. Modernistyczna bryła reprezentuje nurt funkcjonalizmu, a od 1 stycznia 1930 roku zaczyna kursować autobus linii: Katowice – Wielkie Hajduki – Świętochłowice, co uzupełniało połączenie tramwajowe i kolejowe.
Praca dla tysięcy, pomoc dla elwrów
Tu były duże zakłady przemysłowe dające pracę tysiącom ludzi, ale też mniejsze, jak np. Zakłady Mleczarskie Lewerenza, Fabryka Blach Dziurkowanych Martina, wytwórnie Wafli, Czekolady, Browar, liczne sklepy, piekarnie, zakłady rzemieślnicze, restauracje, kawiarnie i hotele. Była sprawna sieć wodociągowa, gazowa, gmina była zelektryfikowana, główne drogi były utwardzone (głównie kostką brukową). W gminach Świętochłowice i Nowe Hajduki były 63 gospodarstwa rolne (na 36 265 mieszkańców), a zawodowo rolnictwem trudniło się tam 19 osób, zaś dorywczo 63. W Lipinach w grupie rolnictwo, leśnictwo i ogrodnictwo wykazano 1 osobę, a w Chropaczowie 4.
Oczywiście było też bezrobocie i grupa ludzi, która świadomie unikała pracy i żyła w sposób nader „luzacki” – nazywano ich elwrami. Dla potrzebujących były tu również noclegownie (było ich 8: w Chropaczowie 2 – z Huty Guidotto i Kopalni Śląsk, 2 w Lipinach – z Huty Silesia i 4 w Świętochłowicach – z Kopalni Polska, Huty Falva i Huty Zgoda i gminna).
Dużo ludzi i wszystko na miejscu
1 stycznia 1930 roku w Świętochłowicach zamieszkiwało 30110 osób, w Lipinach 18519, Chropaczowie 14230. Księga Adresowa z 1930 roku informuje, że Świętochłowicach, czyli w dzisiejszym centrum miasta, był Urząd Skarbowy Podatków i Opłat, Kasa Skarbowa, Urząd Budowlany, Urząd Pośrednictwa Pracy, pewien czas była Szkoła Policyjna, był szpital, Poczta, Inspektorat Szkolny, Komenda Powiatowa i Komisariat Policji Województwa Śląskiego. Niezbędne do sprawnego funkcjonowania instytucje posiadały także Lipiny i Chropaczów.
Działały liczne stowarzyszenia, organizacje, które urządzały przedstawienia teatralne, popisy chórów, zabawy taneczne. Stara prawda mówi, że lud pragnie igrzysk i chleba. Te pragnienia mieszkańców były realizowane. Była praca – był chleb, a o zabawy dbali sami, wszak byli zadowoleni z życia, perspektywy były także dobre.
A mogło być jeszcze lepiej...
W roku 1939 Sejm Rzeczypospolitej zaakceptował przyłączenie Wielkich Hajduk do Chorzowa (nową dzielnicę nazwano Chorzów Batory) przesunięto także granice miasta. Do Świętochłowic włączono wówczas teren z gmachem starostwa, czyli obecnego Urzędu Miejskiego. 1 kwietnia tego roku zlikwidowano powiat świętochłowicki, zaś gmina szykowała się do otrzymania praw miejskich. Niestety wybuchła wojna…
(map)
