Olimpijczycy ze Świętochłowic

Występ na Igrzyskach Olimpijskich to zawsze ogromny zaszczyt dla sportowców, którzy już wcześniej walczą o uzyskanie tzw. minimum olimpijskiego lub też startują w odpowiednich eliminacjach. Wśród tych zawodników były osoby urodzone w Świętochłowicach (biorąc pod uwagę współczesny kształt miasta) lub tu trenujące. Przypomnijmy ich.

Pierwszymi olimpijczykami byli gimnastycy (członkowie Towarzystwa Gimnastycznego Sokół): Paweł Galus, Wilhelm Rost, Franciszek Tajstra i Franciszek Pampuch, którzy uczestniczyli w pokazie drużynowym na igrzyskach w Amsterdamie w 1928 roku. Konkurencja ta nie była jednak w oficjalnym programie olimpiady. W reprezentacji było 20 gimnastyków, a w tym gronie wspomniana czwórka Sokołów ze Świętochłowic. Wystąpiło tylko 16, w tym Rost, a pozostali byli rezerwowymi.

„Pamiętnik Jubileuszowy Sokoła” informował: „Rozpoczął się okres gorączkowych przygotowań do kursu przedolimpijskiego. Gorączka przeniosła się również na teren naszego gniazda, z którego 5-ciu druhów miało pojechać na kurs przedolimpijski.” Odbył się on w siedzibie druha hr. Zamoyskiego w Kozłówce. W obozie przedolimpijskim brał również udział Teofil Rost, który jednak na skutek kontuzji do Amsterdamu nie pojechał.

Olimpiada w Berlinie i sportowcy ze Świętochłowic

Później był Günter Barisch, znany też jako Helmut Barysz (ur. 31 sierpnia 1916 w Świętochłowicach, zaginął w czasie II wojny światowej) – polski pływak, olimpijczyk z Berlina w 1936. Do 1935 roku był zawodnikiem EKS (Erster Kattowitzer Schwimmverein), a następnie Pogoni Katowice w barwach której zdobył mistrzostwo Polski w skokach do wody. W roku 1933 zdobył mistrzostwo Polski w sztafecie 4 x 200 metrów oraz wicemistrzostwo na dystansie 400 m stylem dowolnym i brązowy medal w wyścigu na 1500 m stylem dowolnym. W roku 1936 zdobył brązowy medal mistrzostw Polski (rozegranych w Ciechocinku) w wyścigu na 400 m stylem dowolnym. Na olimpiadzie w Berlinie w 1936 roku polska drużyna w sztafecie 4x200 m stylem dowolnym (Roman Bocheńskim, Ilja Szrajbman, Barysz i Joachim Karliczek) została zdyskwalifikowana za falstart (na ostatniej zmianie Karliczek wskoczył do wody za wcześnie).

W Berlinie wystąpili też piłkarze. Hubert August Gad (właściwie God, ur. 15 sierpnia 1914 w Świętochłowicach, zmarł tragicznie 3 lipca 1939 w Świętochłowicach) piłkarz występujący na pozycji napastnika, reprezentant Polski w latach 1936–1939 Przez całą swoją karierę piłkarską związany był z klubem Śląsk Świętochłowice. Wystąpił na Igrzyskach Olimpijskich 1936, gdzie zdobył w 12. minucie pierwszą, historyczną bramkę. W tym samym meczu strzelił także bramkę na 2-0. Zagrał również w spotkaniach przeciwko Wielkiej Brytanii (5:4), Austrii (1:3) i Norwegii (2:3). Łącznie na igrzyskach strzelił 4 bramki.

Kolejnym piłkarzem ze Świętochłowic na tej olimpiadzie był Teodor Peterek, wychowanek miejscowego Śląska. Wystąpił tam we wszystkich meczach na igrzyskach (z Węgrami 3:0, Wielką Brytanią 5:4, Austrią 1:3 oraz Norwegią 2:3). Dodajmy, że z Ruchem Chorzów zdobył pięć razy mistrzostwo kraju.

Olimpijczykiem z Lipin, był piłkarz Ryszard Leon Piec (ur. 17 sierpnia 1913 w Lipinach, zm. 24 stycznia 1979 w Świętochłowicach) – występujący na pozycji napastnika, reprezentant Polski w latach 1935–1939. Grę w piłkę nożną rozpoczął w klubie Silesia Lipiny. W 1923 roku przeniósł się do Naprzodu Lipiny. W trakcie II wojny światowej występował w niemieckiej drużynie TuS 1883 Lipine (1939–1945), a po jej zakończeniu powrócił do Naprzodu (1945–1951). Od 1951 roku był trenerem piłkarskim. 18 sierpnia 1935 zadebiutował w reprezentacji Polski w przegranym 2:3 meczu towarzyskim z Jugosławią w Katowicach. Wystąpił na Igrzyskach Olimpijskich 1936 w Berlinie oraz Mistrzostwach Świata 1938 we Francji. Grał m.in. w pamiętnym meczu z Brazylią (5:6) w Strasburgu. Ogółem w latach 1935–1939 zanotował w drużynie narodowej 21 występów i zdobył 3 bramki.

Na berlińskiej olimpiadzie wystąpiła także Klara Kostrzewa (z d. Sierońska). Urodziła się co prawda w Chorzowie, lecz związana była z Sokołem Świętochłowice. W zmaganiach olimpijskich zajęła 6 miejsce drużynowo w trójboju gimnastycznym oraz 14 lokatę w wieloboju indywidualnym. Znów sięgnijmy do „Pamiętnika Jubileuszowego Sokoła”: „Do obozu przedolimpijskiego powołano druhny Sierońską, Łoskotówną (Twardochową), Bańczukówną oraz Rosta Teofila.”

Piłkarz ze Świętochłowic na olimpiadzie w Helsinkach

W drużynie piłkarzy na olimpiadzie w Helsinkach w roku 1952 był Edward Cebula, do 1948 Ewald (ur. 22 marca 1917 w Świętochłowicach, zm. 1 lutego 2004 w Chorzowie). Wystąpił w pięciu oficjalnych meczach reprezentacji Polski, a także w jednym meczu reprezentacji olimpijskiej (w wygranym z Francją). Był jednym z nielicznych reprezentantów, którzy grali w kadrze przed i po II wojnie światowej; debiutował w 1939 (w meczu ze Szwajcarią), tuż przed wybuchem wojny wystąpił jeszcze w zwycięskim meczu z Węgrami, który jest uznawany za jeden z najlepszych występów drużyny polskiej w okresie międzywojennym). W 1942 jako Ślązak został przymusowo wcielony do Wehrmachtu. Z Ruchem Chorzów zdobył dwukrotnie mistrzostwo Polski jako piłkarz (1951 i 1952). Był cenionym trenerem (jego drużyny zdobyły pięciokrotnie tytuł mistrza kraju, współpracował z trenerami kadry narodowej.

Na olimpiadzie w Helsinkach pływak Gotfryd Gremlowski (1931-1987) z Chropaczowa dotarł do półfinału na dystansie 400 metrów. Był pierwszym Polakiem, który ten dystans przepłynął w czasie poniżej 5 minut. W Helsinkach jako rezerwowa była gimnastyczka Stefania Solarz (z d. Konieczna ur. w 1934 – zm. 2020). Była wychowanką Zgody Świętochłowice. Po zakończeniu kariery zawodniczek została trenerką.

W roku 1956 na olimpiadzie w Melbourne także rezerwową była Stefania Wasilewska (z d. Błaszczyk ur. 1938 – zm. 2008). Była wychowanką trenera Stefana Wiśniewskiego ze Zgody Świętochłowice. 10 razy reprezentowała nasz kraj w imprezach międzynarodowych.

Na igrzyskach w Rzymie, w 1960 roku do ćwierćfinału dotarła florecistka ze Świętochłowic Sylwia Julito (z d. Gembalczyk ur. w 1929 – zm. 2012), zaś z drużyną zajęła 5 miejsce. Trenowała w Górniku oraz GKS Katowice. Także w Rzymie, w drużynie piłki nożnej zagrał chropaczowianin Roman Lentner (1937 – 2023), wychowanek Czarnych Chropaczów. Grał na lewym skrzydle. Z Górnikiem Zabrze zdobył osiem razy tytuł mistrza Polski i trzykrotnie Puchar Polski. Drużyna Polski rozegrała na olimpiadzie w Rzymie trzy mecze, w których Lentner wystąpił (z Tunezją 6:1, z Danią 1:2 i Argentyną 0:2).

Świętochłowice w Tokio

W 1964 roku na olimpiadzie w Tokio wystąpiła Gerda Bryłka (z d. Krajciczek ur. w 1941 roku) gimnastyczka ze Zgody, była trenowana przez Stefana Wiśniewskiego. Tak trener, jak i zawodnicy z tej drużyny byli istotną grupą w gronie krajowych gimnastyków. Indywidualnie zajęła w Tokio 28 miejsce, a zespołowo 7.

Tam też wystąpiła Małgorzata Wilczek-Rogoń (ur.1944 – zm. 1978) – gimnastyczka reprezentująca KS Zgoda, reprezentantka Polski 1963-1967, 7-krotna mistrzyni Polski. W Tokio indywidualnie zajęła 28 miejsce (wspólnie z Gerdą Bryłką).

W 1972 roku na turnieju olimpijskim w Monachium w drużynie koszykarzy zagrał jako skrzydłowy Piotr Langosz ze Świętochłowic (ur. w 1951 roku). Zespół uplasował się na 10 miejscu. W reprezentacji kraju rozegrał 103 mecze i zdobył 1108 punktów. Po zakończeniu kariery został trenerem (m.in. reprezentacji Polski w latach 1998-2000).

Na zimowej olimpiadzie w Innsbrucku w 1976 roku hokeista ze Świętochłowic Kordian Jajszczok (rocznik 1950) –wystąpił w drużynie, która zajęła 6 miejsce. W kadrze narodowej zagrał 15 razy.

W 1976 roku w Montrealu startował Leszek Skorupa (ur. 1951 roku w Świętochłowicach – zm. 2018), W trakcie swojej kariery sportowej mierzył 165 cm i ważył 56 kg, co kwalifikowało go do kategorii wagowej „waga kogucia” (do 56 kg). Swoje umiejętności rozwijał w klubie HKS Szopienice, trenując pod okiem Czesława Białasa.

Największy sukces w karierze osiągnął podczas mistrzostw świata w 1974 r. w Manili, gdzie zdobył srebrny medal. Dwa lata później zdobył kolejne srebro, tym razem na mistrzostwach Europy w Berlinie Wschodnim. W swojej karierze zdobył również mistrzostwo Polski w 1977 roku oraz trzykrotnie ustanawiał rekordy kraju. Skorupa przez całą karierę związany był z katowickim HKS Szopienice. W Montrealu był czwarty, a lepszy wynik uniemożliwiła mu kontuzja, jednak głównym powodem zajęcia tej lokaty była waga ciał. Skorupa miał ten sam wynik, co Japończyk Kenkichi Ando (250 kg), lecz był cięższy o 15o gramów.

Jedyna świętochłowiczanka, która zdobyła medal dla Polski

Wreszcie wymieńmy Barbarę Wysoczańską (ur. 12 sierpnia 1949 roku) – florecistkę, pierwszą polską medalistkę olimpijską we florecie kobiet (w Moskwie w 1980 roku zdobyła brązowy medal). Była też m.in. dwukrotną medalistką Mistrzostw Świata (1978 srebro, 1971 brąz) w florecie drużynowym dodajmy, że urodziła się w rodzinie górniczej Leona Emanuela Szeji i Marty Gertrudy z domu Bendkowskiej. Absolwentka miejscowego Liceum Ogólnokształcącego (1967) i bielańskiej AWF (1971), gdzie otrzymała tytuł magistra wychowania fizycznego. W październiku 2022 roku została Honorową Obywatelką Świętochłowic.

Wysoczańska była jedyną świętochłowiczanką, która zdobyła medal dla Polski, gdyż Bogdan Musiol (ur. w Świętochłowicach 25 lipca 1957 roku) zasłynął jako niemiecki bobsleista i wielokrotny medalista olimpijski. Urodził się w Polsce, ale później jego rodzina wyemigrowała. Reprezentował barwy NRD, a następnie zjednoczonych Niemiec. Startował na pięciu olimpiadach (IO 1980, IO 1984, IO 1988, IO 1992, IO 1994), a na czterech zdobywał medale (łącznie siedem). W roku 1980 osiągnął największy olimpijski sukces, zostając mistrzem w czwórkach w bobie Meinharda Nehmera. Na kolejnych dwóch olimpiadach zdobywał po dwa srebrne medale. W Albertville, już w barwach zjednoczonych Niemiec, sięgnął po kolejne srebro. Siedem razy był też medalistą mistrzostw świata, zdobywając trzy tytuły mistrzowskie.

Musiol nie figuruje w książce Wojciecha Krzystanka i Dariusza Leśnikowskiego „Świętochłowiccy olimpijczycy”, gdyż autorzy założyli, że jednym z warunków był start w reprezentacji Polski. Stąd liczba 21 olimpijczyków.

My zaś wspomnijmy jeszcze o postaci znanego trenera bokserów Feliksa „Papy” Stamma, trenera wielu olimpijskich medalistów, który miał też świętochłowicki epizod. Po wojnie reaktywowano w Świętochłowicach sekcję bokserską, lecz żadnych budujących wyników nie wynotowano. Dopiero rok 1972 to krótki czas sukcesów pięściarzy, zrzeszonych już w GKS Świętochłowice. Wtedy też w lipińskiej hali Domu Sportu przez pewien czas jako trener koordynator, konsultant przyjeżdżał Feliks Stamm (1901-1976), legendarny trener narodowej reprezentacji. Sekcja bokserska osiągnęła wtedy drugą ligę, jednak bokserów przeniesiono w roku 1976 do Rudy Śląskiej tworząc klub BKS Śląsk Ruda Śląska.

Tu dodajmy, że z Świętochłowicami związany był też Henryk Nowara (1924-2001), współpracownik trenera Stamma. Mieszkał czas jakiś na Hugobergu, a jego dom ma na elewacji pięć olimpijskich kół. Był dwukrotnym mistrzem Polski w kategorii średniej (1949,1952) i wicemistrzem (1947) oraz w kategorii półciężkiej (1951). W czasie kariery zawodniczej stoczył 347 walk z czego 314 wygrał, 6 zremisował i 27 przegrał. W roku 1967 wyjechał do Meksyku aby przygotować kadrę tego kraju do igrzysk olimpijskich (wraz z Kazimierzem Marcem). Podczas tej olimpiady bokserzy Meksyku zdobyli 4 medale (z tamtego okresu przylgnął do niego przydomek „Profesor Enrique”. Na początku lat 70. XX wieku objął kadrę bokserską Polski przygotowując ją do mistrzostw Europy w 1971 r., gdzie Polacy zdobyli 6 medali oraz igrzysk olimpijskich w 1972 r., gdzie polscy bokserzy zdobyli 4 medale.

(map)