Świętochłowickie użytki ekologiczne i zespół przyrodniczo-krajobrazowy

Użytek ekologiczny nad stawem „Foryśka”

Użytek ekologiczny ustanawia rada gminy. Rada Miejska w Świętochłowicach ustanowiła trzy takie niewielkie powierzchniowo obiekty, cenne pod względem przyrodniczym. Mamy więc użytek ekologiczny nad stawem „Foryśka” o powierzchni 5.5 ha przy Osiedlu Paśniki II. Uważa się, że jest jednym z cenniejszych, pod względem przyrodniczym, terenów na terenie miasta. W samym akwenie i w jego bezpośrednim otoczeniu żyje dużo gatunków zwierząt rzadkich w skali regionu i podlegających w Polsce ochronie prawnej.

- Zbiornik przylega z jednej strony do osiedlowych parkingów, otaczają go też ogródki działkowe oraz nieużytki. Linię brzegową porasta roślinność wynurzona tworząc miejscami dość szerokie pasma szuwarów, w których dominuje głównie pałka. Miejscami brzegi stawu porastają wierzby, bez czarny i inne w większości nasadzane drzewa i krzewy oraz gęste zarośla rdestowca. Ta ostatnia roślina jest obcym i niezwykle ekspansywnym elementem, wypierając w wielu miejscach gatunki rodzime - informuje strona Urzędu Miejskiego w Świętochłowicach.

Ornitolodzy szczycą się gniazdowaniem w nadbrzeżnych zaroślach remiza, niewielkiego, kontrastowo ubarwionego ptaka z rodziny sikorowatych, podlegającego w Polsce ochronie prawnej. W szuwarach otaczających zbiornik wodny licznie gniazdują łyski, kokoszki wodne. Na stawie samym stawie można zaobserwować kaczki krzyżówki oraz perkozy dwuczube.

Wiele ptaków, zlatuje tu w poszukiwaniu pokarmu czy odpoczynku w czasie przelotów. Wzdłuż brzegu akwenu i w szuwarach występują żaby z grupy zielonych, należące do gatunku żaba jeziorowa oraz inne gatunki płazów, jak np. można traszka zwyczajna, ropucha szara czy żaba trawna. W zbiorniku, żyje kilka gatunków ryb, więc jest on wykorzystywany przez wędkarzy. Są tu np. wzdręgi, karasie srebrzyste i pospolite, słonecznice i karpie.

Las na Górze Hugona

Bardzo ważny jest użytek ekologiczny „Las na Górze Hugona”, mający 17.0 ha, znajduje się na Górze Hugona, zwanej tradycyjnie Hugobergiem, najwyższym wzniesieniu miasta. Przebiega tu granica między Świętochłowicami, Rudą Śląską oraz Chorzowem. W 1803 roku obszar ten pokrywały lasy. Jednak postępujący rozwój przemysłu spowodował, że od roku 1883 teren został silnie zdegradowany. W 2004 roku świętochłowicki samorząd ustanowił teren Hugobergu jako użytek ekologiczny.

- Szczególne znaczenie dla bytu wielu gatunków roślin i zwierząt miały zmiany spowodowane szkodami górniczymi. Zanik źródeł, bajorek oraz strumieni spowodował stopniowe wymarcie licznych gatunków we florze i faunie wodnej. Jednak w miarę upływu czasu w miejsce naturalnych mokradeł wskutek działalności ludzkiej pojawiły się zbiorniki wodne i mokradła pochodzenia przemysłowego, do których w wyniku procesów wtórno sukcesyjnych powracają rośliny i zwierzęta, tworząc względnie zrównoważone ekosystemy. Te miejsca ze względu na wysoką wartość przyrodniczą są godne objęcia ochroną prawną. Na Wzgórzu Hugona jest kilka hałd o różnej powierzchni. Największa z nich zajmuje obszar 15 ha. Jest ona porośnięta trawami i krzewami. Pozostałe zwałowiska zostały całkowicie porośnięte lasem mieszanym. Z innych form antropogenicznych można odnaleźć we wschodniej części Wzgórza Hugona kamieniołomy porośnięte lasem mieszanym oraz krzewami. Posiadają one istotne walory przyrodnicze – czytamy na stronie UM i kolejny raz dziwimy się, że pojawia się słowo „las”, od którego miasto się odcina. Może jednak w końcu doczekamy się stosownych działań w celu uznania tych obszarów za leśne.

Jest tu bardzo dobrze rozwinięta i zróżnicowana szata roślinna, która spełnia ważną rolę biocenotyczną. Użytek ten jest siedliskiem licznych gatunków roślin, grzybów i zwierząt, z których wiele gatunków podlega ochronie. Wpływa to w znacznym stopniu na poprawę warunków mikroklimatycznych i zdrowotnych mieszkańców sąsiadujących osiedli, a także poprawia walory krajobrazowe tej części miasta. „Odnotowano tu około 110 gatunków roślin naczyniowych, wśród których można odnaleźć dwa gatunki objęte ścisłą ochroną (kruszczyk szerokolistny i bluszcz pospolity) oraz gatunki częściowo chronione (kalina koralowa, konwalia majowa, kruszyna pospolita)”. Prawie w całości Górę Hugona porastają zbiorowiska leśne, gdzie leśne gatunki roślin stanowią około 50% ogólnej liczby flory.

Na Wzgórzu Hugona odnaleziono dotychczas 92 gatunki kręgowców – 5 gatunków ryb, 15 gatunków reprezentujących herpetofaunę, czyli ogół wszystkich płazów i gadów występujących na danym obszarze, 53 gatunki ptaków oraz 19 gatunków ssaków (m.in. zające, wiewiórki, lisy, sarny, dziki). Spośród nich aż 71 podlega ochronie prawnej, a trzy chronione są prawem łowieckim.

„Badania przeprowadzone na omawianym obszarze wykazały, że Górę Hugona charakteryzuje bardzo duże zróżnicowanie siedlisk i niezwykle wysoka bioróżnorodność”, dlatego też wszelkie próby ograniczania tego obszaru spotykają się ze zdecydowanym protestem.

Lasek Chropaczowski

Ostatnim użytkiem ekologicznym jest „Lasek Chropaczowski” o powierzchni 13,38 ha. Zlokalizowany jest w północno-wschodniej części Świętochłowic, w dzielnicy Chropaczów. Występujące tutaj zalesienia to żyzne siedliska typu grądowego i łęgowego oraz zbiorowiska roślin wodnych. Zadrzewienia tutaj występujące ewoluują ku coraz bardziej naturalnym zbiorowiskom. Obszar parku, głównie w części południowej, stanowi wtórnie nasadzany drzewostan, w przeważającym składzie topolowy. Środkową część lasku określić można jako zdegradowane zbiorowisko zbliżone swoim składem gatunkowym do lasu łęgowego.

Część północna parku to także obszar zalesiony, o wielogatunkowym składzie, zbliżonym do zdegradowanego grądu. Na szczególną uwagę zasługuje fakt występowania tutaj w warstwie krzewów oraz runa takich gatunków jak kalina koralowa, przytuliua wonna oraz kruszczyk szerokolistny, które są gatunkami chronionymi. Natomiast w miejscach zniszczonych przez człowieka rozwijają się rośliny ruderalne.

Na terenie Lasku Chropaczowskiego żyją w większości zwierzęta związane z terenami zadrzewionymi i cienistymi. Z bezkręgowców na uwagę zasługują przedstawiciele chrząszczy z rodzaju biegacz. Najbardziej przyciągającymi uwagę owadami spotykanymi na terenie Lasku Chropaczowskiego są motyle. Na omawianym obszarze jest ich bardzo dużo ale największą uwagę zwracają przedstawiciele rodziny rusałkowatych. Występowanie ich jest tu możliwe ze względu na obecność topoli, które są roślinami żywicielskimi larw. Ważna jest także dla tego motyla woda, którą zapewniają położony w pobliżu niewielki staw oraz okresowe oczka wodne. Te niewielkie akweny są również miejscem życia ślimaków wodnych oraz rozrodu ważek czy muchówek.

W największym stawie, położonym w sąsiedztwie omawianego obszaru, żyją m.in. karasie srebrzyste, karasie pospolite czy szczupaki. W okresowych i stałych zbiornikach wodnych rozmnażają się takie płazy jak żaba jeziorkowa, żaba trawna, ropucha szara czy traszka zwyczajna. W pobliżu miejsc wilgotnych oraz w zaroślach porastających staw gniazda zakładają kaczki krzyżówki oraz kokoszki wodne, które należą do rodziny chruścieli i są w Polsce objęte ochroną prawną. Wszelkiego typu zadrzewienia stanowią również doskonałe siedliska dla ptaków śpiewających takich jak np.: modraszka, bogatka, kowalik, pełzacz, zięba, kos.

Teren Lasku Chropaczowskiego jest też miejscem bytowania ssaków. Czasami można obserwować wieczorem polujące nietoperze (gatunek chroniony). Innymi chronionymi gatunkami ssaków na omawianym terenie są ryjówka aksamitna, kret oraz jeż wschodni, sarna.

Dolina Lipinki

W październiku 2021 roku przyjęto uchwałę o utworzeniu zespołu przyrodniczo-krajobrazowego pod nazwą Doliny Lipinki. Dodajmy, że jest to wyższa forma ochrony przyrody, niż użytek ekologiczny. Nadmieńmy, że obszar ten jest najbardziej zróżnicowanym pod względem bioróżnorodności oraz siedlisk obszarem Świętochłowic. Zajmuje powierzchnię ponad 40 ha.

Teren ten w większości zajmują zwałowiska poprzemysłowe tzw. hałdy po kopalni węgla kamiennego Śląsk-Matylda i huty cynku Guidotto. Po zakończeniu działalności przemysłowej zakładów, lokalny ekosystem odbudował się, tworząc miejsca o wyjątkowych walorach przyrodniczych. „W dolinie rosną rzadkie gatunki roślin, to ostoja i miejsce rozrodu płazów i gadów. To także ważny obszar pod względem ornitologicznym. Teren doliny obejmuje także ścieżkę rowerową, staw Ajska oraz schrony bojowe Obszaru Warownego Śląsk” – czytamy w informacji o Dolinie Lipinki.

(map)