Wysokie Świętochłowice. Wieże kościelne, ciśnień czy kopalnianych szybów

W miarę upływu wieków ludzie nadal starali się wznosić wielkie budowle, najpierw ku chwale Boga (kościoły) i dla pokazania własnego prestiżu (zamki, pałace), zaś w u schyłku wieku XIX i w XX stuleciu ze względów praktycznych, gdyż budując „w górę” można było pomieścić więcej mieszkań czy lokali użytkowych.

Nad Świętochłowicami górowały wieże – kościelne, kopalnianych szybów czy ciśnień

Jeśli sięgnąć w dawne lata Świętochłowic, to zauważymy, że nie było tu wysokiej zabudowy mieszkalnej. We wszystkich dzielnicach górowały wieże kościelne, a w niektórych szyby kopalniane czy kominy lub wieże ciśnień. W roku 1879 oddano do użytku obecną ul. Katowicką, przy której mamy kilka dominujących budowli, jak np. wybudowany w roku 1893 kościół świętych Piotra i Pawła. Jego powstanie wiąże się z katastrofą górniczą w tzw. szybie Zimnola. Jest to świątynia wotywna, dziękczynna za ocalenie ponad 40 górników. Budowniczowie zakładali, iż kościół ma być okazały, strzelisty. Taka była sugestia ludzi ocalonych z czeluści kopalnianych głębin.

Mamy tu też kościół ewangelicko-augsburski im. Jana Chrzciciela, wybudowany wg projektu autorstwa saskiego architekta Memmingera z Merseburga, poświęcony 1 grudnia 1901 roku. W roku 1931 poświęcono na Zgodzie kościół św. Józefa z dominującą wieżą. Z kolei w Lipinach od 1872 był strzelisty gmach kościoła św. Augustyna, a przy końcu ulicy Chorzowskiej (po prawej stronie patrząc w kierunku Rudy Śląskiej) był poświęcony 13 października 1901 roku kościół ewangelicki, który z powodu szkód górniczych rozebrano w roku 1936. W pobliżu ulicy Chorzowskiej (dzielnica Piaśniki) jest kolejny kościół – Najświętszego Serca Pana Jezusa, konsekrowany 8 XII 1990 roku. W Chropaczowie powstała w 1913 roku świątynia w stylu neoromańskim. Warunki konstrukcyjne podyktowane były względami geologicznymi gruntu, na którym gmach powstał. Z uwagi na szkody górnicze wieża w tym kościele jest niewysoka.

Zachowały się widokówki z początku XX wieku, do których fotografie wykonano z wieży kościoła świętych Piotra i Pawła. Z kolei na początku XXI wieku zrealizowano cykl zdjęć lotniczych całego miasta, który już teraz posiada dużą wartość historyczną i z pewnością będzie kiedyś zestawiany z fotografiami wykonanymi przy pomocy dronów.

Wracając do dawnych Świętochłowic, to zaznaczmy, że ważnym i wysokim obiektem jest wieża ciśnień z 1909 roku (przy ulicy Katowickiej). Wysoka jest niczym kilkunastopiętrowy blok. Powstała ona według projektu Lummerta w stylu zbliżonym do neoromańskiego, zakończona kopulastym dachem z widocznymi lukarnami. Na szczyt prowadzi około 120 wąskich metalowych schodków, spiralnie ułożonych wzdłuż mocnego, ceglastego muru. Wież wodnych w Świętochłowicach było więcej, lecz zachowała się tylko ta przy ul. Katowickiej.

Wiemy więc, że była także wieża ciśnień z 1902 roku w Chropaczowie przy ul. Kościelnej, a wysoka była na ponad 40 m. Była w tej dzielnicy stalowa wieża, na działce tuż przy kościele i SP nr 17. Natomiast w Lipinach była wieża gminna i druga na terenie Huty Cynku Silesia, przy bramie wjazdowej od ul. Sądowej, a w Piaśnikach przy ulicy Bytomskiej (wyburzona przy budowie Skałki). Na Zgodzie, w 1905 r. na terenie kopalni Deutschland zbudowano wieżę wodną, lecz nic więcej na jej temat nie wiemy. Były dwie wieże przy obecnej ulicy Tunelowej. Obie były w służbie kolei. Jedna była zaopatrzona w „podajnik” wody do parowozów, druga służyła do zsypywania węgla.

Wtrąćmy, że była też makieta wieży wykorzystana do filmu Kazimierza Kutza „Sól ziemi czarnej”, wybudowana na hałdzie Huty Silesia w Lipinach. Przy Kopalni Deutschland w latach 1884 – 1887 zbudowano dwa budynki nadszybia z wieżami szybowymi I i II, które miały obsługiwać nowo otwarte poziomy 180 m i 225 m. Prawdopodobnie w tym czasie powstała też wieża szybu III, która jednak nie przetrwała, zaś dwie pierwsze zaliczamy do zabytków techniki i obecnie służą kulturze.

Świętochłowickie wieżowce

Wspomniane wieże ciśnień i wieże szybowe pełniły istotną rolę w gminie, lecz nie służyły celom mieszkalnym. Kiedy więc po roku 1945 nastąpił głód mieszkaniowy, zaczęto budować wyższe budynki mieszkalne. Jednak czyniono to ostrożnie, wszak świadomość szkód górniczych, tzw. tąpnięć była obecna w gronie projektantów i budowniczych.

We wczesnych latach siedemdziesiątych, na terenach dzisiejszych Piaśnik rozpoczęła się budowa nowych mieszkań. W 1972 roku oddano do użytku pierwsze bloki na nowym osiedlu. W latach 70. i 80. XX wieku powstawały w różnych punktach miasta wysokie bloki mieszkalne, które wyróżniają się na osiedlu w pobliżu Skałki, przy ulicy Polnej i w Chropaczowie. Takie wysokie domy popularnie nazywane są wieżowcami. Jednak warto wiedzieć, że za wieżowiec uznaje się budynek o wysokości przekraczającej 150 metrów.

Zatem wysokość naszych świętochłowickich budowli jest naprawdę niewielka w stosunku do tzw. drapacza chmur w Katowicach przy Żwirki i Wigury, który ma 62 metry oraz tamtejszego Domu Profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych z 1931 roku, przy ul. Wojewódzkiej, liczącego 10 pięter, czy też chorzowskiego drapacza chmur mającego 38 metrów wysokości.

Dodajmy, dla porównania, że najwyższym budynkiem na świecie jest zbudowany w 2010 roku Burj Chalifa w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Ten mierzący 828 metrów (najwyżej położony taras widokowy jest na 148. piętrze, na wysokości 555 m). Wspomnijmy, że warszawski Pałac Kultury ma 231 metrów, a najwyższym budynkiem mieszkalnym w Polsce jest wieżowiec Olszynki Park w Rzeszowie, gdzie 13 sierpnia 2024 roku zakończył się montaż wieży i iglicy. Dzięki nim liczący 41 kondygnacji budynek sięgnął wysokości 220,67 metrów (do dachu ma wysokość 161 metrów, zaś z iglicą owe 220,67 metrów).

(map)