Świętochłowice przez lata zmieniały swój wygląd, ale też obszar. Inny był on przed sześćdziesięciu laty, inny przed dwustu. Zawsze jednak gmina znajdowała się w tym samym miejscu. Przypomnijmy, że obszar obecnych Świętochłowic rozciąga się między 18o53’ a 18o56’15’’ długości wschodniej i między 50o16’15’’ a 50o19’33’’ szerokości północnej, zaś wysokość n.p.m. to 249 – 314 metrów. Rozciągłość miasta w kierunku południkowym wynosi około 6 km, a w kierunku równoleżnikowym około 3,7 km.
Z pewnością w wiekach średnich, gdy Świętochłowice przechodziły z rąk do rąk w ramach sprzedaży – ich teren ulegał zmianie. Na pewno zwiększały lub zmniejszały swój obszar również „ogniem i mieczem” swych właścicieli. Z oficjalnych danych wiemy, że w czasach późniejszych Józef Poremski rozparcelował częściowo Świętochłowice i w ten sposób powstała kolonia Charlottenhof, czyli Szarlociniec, a w roku 1842 wydzielono kolonię Pniaki (Pnioki) jako samodzielną gminę.
Teren dawnych Świętochłowic był znacznie rozleglejszy od współczesnego obszaru i sięgał od bytomskiego Czarnego Lasu po Las Kochłowicki (okolice Góry Hugona) oraz po Górne Łagiewniki. Granice Świętochłowic w ciągu stuleci ulegały stosunkowo częstym zmianom. Np. należący do Świętochłowic Czarny Las w 1254 roku książę Władysław Opolski przekazał Bytomiowi. Natomiast w roku 1532 Małe Świętochłowice, czyli najstarsza i tzw. macierzysta część wsi, dostały się w obręb Łagiewnik.
Uchwałą Wydziału Powiatowego w Bytomiu z 9 listopada 1880 roku utworzono z kilku osad nową gminę Hajduki Nowe, co zatwierdził dekret cesarza Wilhelma I z 18 sierpnia 1882 roku, a urzędowa nazwa nowej jednostki została określona jako Neu-Heiduk. Teren ten w 1934 roku wraz z innymi osadami został przyłączony do Królewskiej Huty. Następnie odłączono obszary na południe od późniejszej huty „Florian”, które w 1734 Skall sprzedał hrabiemu Henckel von Donnersmarck. Te tereny w 1782 włączono z kolei do Kochłowic. Niecałe sto lat później, bo w 1868 roku w związku z rozwojem przemysłu (głównie w Królewskiej Hucie i Lipinach) dotychczasowe kolonie robotnicze oddzielono od swych gmin oraz obszarów dworskich i włączono do Królewskiej Huty.
Nieco wcześniej, bo w 1853 roku, hrabia von Donnersmarck nabył dobra górnohajduckie i Małe Świętochłowice razem z przynależnymi parcelami wiejskimi i rozpoczął starania o utworzenie samodzielnej gminy. Następny okres to wyzbycie się terenów tzw. Kaliny i Kolonii Dworcowej (mowa o starym dworcu). Tak więc przyczyna zmian granicznych tkwiła w procesach gospodarczych. Z czasem też zabudowa przesuwała się od Małych Świętochłowic ku Świętochłowicom Wielkim (okolice obecnych ulic Wyzwolenia i Katowickiej).
Warto też zaznaczyć, iż w 1900 roku w radzie miejskiej Królewskiej Huty postulowano przyłączenie sąsiednich okolic do miasta. Chodziło tu także m.in. o Świętochłowice, Lipiny i Chropaczów. Jednak najpierw zdecydowany protest zainteresowanych, później wybuch I wojny światowej, a dalej trzy powstańcze zrywy odsunęły realizację tego pomysłu. Ale już we wrześniu 1923 roku powrócono do niego wnioskiem do władz województwa śląskiego. Także i tym razem dla gmin będących obecnie w granicach Świętochłowic sprawa zakończyła się pomyślnie (Nowe Hajduki, Chorzów i Wielkie Hajduki wcielono jednak w późniejszym czasie).
W 1929 roku (1 stycznia) do Świętochłowic włączono Zgodę (wtedy obszar gminy wynosił 7,6 km2), a później, w 1939 roku, Sejm Rzeczypospolitej zaakceptował wydzielenie Szarlocińca do Chorzowa i przyłączenie części Wielkich Hajduk do Świętochłowic. Reszta Wielkich Hajduk przypadła Chorzowowi, a nową dzielnicę nazwano Chorzów Batory. Do Świętochłowic włączono wtedy tereny znajdujące się za wiaduktem kolejowym linii Chorzów Batory – Chorzów Miasto. Wówczas też gmach obecnego Urzędu Miejskiego (dawniej Starostwa, czyli Urzędu Powiatowego) znalazł się w granicach Świętochłowic.
1 stycznia 1947 r. zarządzeniem ówczesnego wojewody katowickiego gmina Świętochłowice otrzymała prawa miejskie, a ostatnie dwie zmiany terytorialne miały miejsce już po zakończeniu II wojny światowej. 1 kwietnia 1951 roku do miasta Świętochłowice przyłączono sąsiednie dwie gminy: Chropaczów i Lipiny, które też wcześniej miały aspiracje miejskie i wielką przeszłość (świadczą o tym np. ratusze). Tu wspomnijmy, że na zasadzie odgórnych decyzji (socjalistyczny centralizm!) w roku 1958 dokonano korekty granic między Chorzowem a Świętochłowicami, które zyskały 10,044 ha. Kilka lat później (15 stycznia 1962 roku) Kopanina przynależna do Lipin (powierzchnia 0,3657 ha) przeszła w obszar Rudy Śląskiej.
Wtedy to uformował się ostateczny, zgodny z obecnym, kształt gminy Świętochłowice obejmujący obszar 13,31 km2 (daje to 65. lokatę w kraju). Aktualnie Świętochłowice to miasto na prawach powiatu, położone w południowej Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim.
Przypomnijmy jeszcze, że dawniej Świętochłowice uchodziły za najgęściej zaludnione miasto w Polsce. Obecnie są na pozycji trzeciej (3934,8 osób/km²), a jednocześnie to najmniejsze z miast na prawach powiatu pod względem zajmowanej powierzchni.
(map)
